Για το «Κατίν»

******«Κατίν». Η τελευταία ταινία του διάσημου Πολωνού σκηνοθέτη Αντρζέι Βάιντα. Παίχτηκε σε μία μόνον κεντρική αίθουσα, πολύ μικρή και μισοάδεια, στην Αθήνα· παρομοίως και στη Θεσσαλονίκη. Οι προηγούμενες ταινίες του είχαν όλες συνεπάρει την εγχώρια «προοδευτική» -όπως αυτοπροσδιορίζεται- διανόηση και το αντίστοιχο κοινό. Διθύραμβοι, τότε. Οχι όμως τώρα. Στα αζήτητα το «Κατύν», αλλά δεν με εντυπωσιάζει.

******Στις προηγούμενες ταινίες του, ο Βάιντα ήταν αλληγορικός ως προς τα σταλινικά εγκλήματα. Το «Κατύν», όμως, δεν είναι ούτε μπορούσε να είναι αλληγορία.

******«Κατύν». Τους ενόχλησε ο Βάιντα, διότι έβαλε στην ίδια ζυγαριά το ναζιστικό και το σοβιετικό καθεστώς. Πω πω, ιεροσυλία. Τι κι αν η Χάννα Αρεντ, και όχι μόνον εκείνη, έχει καταδείξει από τη δεκαετία του '50 τις δύο όψεις -ναζισμός, κομμουνισμός- του ολοκληρωτικού συστήματος.

******«Κατύν». Το φθινόπωρο του 1939, η Πολωνία σχεδόν ταυτόχρονα δέχτηκε διπλή εισβολή· από τη Ναζιστική Γερμανία και τη Σοβιετική Ενωση. Ο Κόκκινος Στρατός συνέλαβε 17.000 Πολωνούς αξιωματικούς και η διαβόητη NKVD (τη διαδέχτηκε η KGB) τους δολοφόνησε στο δάσος κοντά στο ρωσικό χωριό Κατύν. Ετσι, η χώρα έμεινε ακέφαλη. Χωρίς αυτούς που θα αντιστέκονταν στην επερχόμενη σοβιετοποίησή της. Ανάμεσα στα θύματα, ο πατέρας του Βάιντα. Το φρικιαστικό έγκλημα οι Σοβιετικοί το «φόρτωσαν» στους Ναζί· τερατώδες, βολικό ψέμα. Η αλήθεια αποκαλύφθηκε. Το Κατύν όμως παρέμεινε ταμπού στην Πολωνία μέχρι την πτώση του κομμουνισμού.

Το 1990, ο Γκορμπατσόφ παραδέχτηκε τη «σοβιετική ευθύνη για το έγκλημα στο Κατύν». Το 1991, ο Γέλτσιν επέτρεψε την πρόσβαση στα Αρχεία. Δεν υπάρχει πλέον το παραμικρό σκοτεινό σημείο. Γιατί, λοιπόν, τώρα μια ταινία για το «Κατύν;» ρώτησαν τον Αντρζέι Βάιντα. Να, πώς απάντησε.

«Εκανα την ταινία για τους νέους. Οχι όμως όλους. Ξέρετε, απευθύνομαι μόνο σε εκείνους τους νέους Πολωνούς που ενδιαφέρονται να είναι η χώρα μας συγκροτημένη κοινωνία και όχι τυχάρπαστο πλήθος». Αφοπλιστική απάντηση. Ειδικότερα, η αναφορά του στο «τυχάρπαστο πλήθος», κάτι μου θυμίζει· κάτι γνώριμο και οικείο.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 27/02/2009