ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ του Αντρέι Βάιντα στον Γιάννη Ζουμπουλάκη
(Εφημερίδα Το Βήμα, 17/02/2008)
Ο 82χρονος σκηνοθέτης Αντρέι Βάιντα εξηγεί γιατί στην τελευταία του ταινία ασχολείται με τη μαζική δολοφονία των πολωνών αξιωματικών από τους Σοβιετικούς στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μας ξαναθυμίζει τα τραγικά γεγονότα.
«Επί δεκαετίες ολόκληρες οι συμπατριώτες μου ήταν αναγκασμένοι να ζουν μέσα στο ψέμα» λέει σήμερα ο Αντρέι Βάιντα, του οποίου ο πατέρας ήταν ένα από τα θύματα στο Κατίν (ο Βάιντα ήταν τότε 12 ετών). Ο πολωνός σκηνοθέτης προσπαθούσε επί σειρά ετών να γυρίσει μια ταινία πάνω στο τραγικό γεγονός του 1940, αλλά οι συνθήκες δεν του το επέτρεπαν. Πέρυσι, στις 17 Σεπτεμβρίου, ακριβώς στην επέτειο των 66 χρόνων από την εισβολή των Ρώσων στην Πολωνία, το «Katyn» έκανε πρεμιέρα στη Βαρσοβία και έγινε το μεγάλο ζήτημα της χώρας. Επίσης, αν και δεν έχει παρουσιαστεί σε πολλές χώρες εκτός Πολωνίας, το «Katyn» είναι υποψήφιο για το ξενόγλωσσο Οσκαρ.
Στο φεστιβάλ του Βερολίνου «Το Βήμα» είχε μια 45λεπτη συνάντηση με τον σκηνοθέτη που συνήθιζε να εξοργίζει τις κομμουνιστικές αρχές της Πολωνίας με ταινίες όπως ο «Ανθρωπος από σίδερο» και ο «Ανθρωπος από μάρμαρο». Ακμαίος και παρά τα 82 του χρόνια εξαιρετικά δραστήριος, ο Βάιντα είναι ένας ήπιος άνθρωπος που ακούει προσεκτικά τις ερωτήσεις και με ισάξια προσοχή επιλέγει τις λέξεις των απαντήσεών του.
- Για ποιον λόγο μια ταινία για τη σφαγή του Κατίν σήμερα; Και ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία στην αντιμετώπιση της ιστορικής αλήθειας;
«Ηθελα με μια ταινία να πω το οριστικό "αντίο" στο ζήτημα του Κατίν. Πείτε τη μια ελεγεία για ένα θέμα το οποίο κάποιος είχε επιτέλους την ελευθερία να αγγίξει. Η δυσκολία δεν είχε να κάνει με τον διάλογο της ιστορικής αλήθειας, γιατί η αλήθεια έχει αποκατασταθεί εδώ και πολλά χρόνια. Δυσκολία είχα στην ανεύρεση του άξονα της ιστορίας της ταινίας. Θα ήταν ένας άνθρωπος; Θα ήταν πολλοί; Μια οικογένεια; Περισσότερες; Θα ήταν στρατιώτες; Μελετώντας ημερολόγια στρατιωτικών και γυναικών οι οποίες περίμεναν πατεράδες, συζύγους ή αδελφούς να επιστρέψουν μετά τη σύλληψή τους - κάτι που δεν θα γινόταν ποτέ -, αντιλήφθηκα ότι η διαδικασία της επιλογής θα ήταν μεγάλο εμπόδιο».
- Τι ερωτήματα επιθυμείτε να θέσει σήμερα μια ταινία όπως το «Katyn»;
«Δεν μπορώ να μιλήσω για το παγκόσμιο κοινό εφόσον όταν αποφάσισα να γυρίσω την ταινία είχα στο μυαλό μου αποκλειστικά το κοινό της Πολωνίας (σ.σ.: το "Katyn" δεν έχει βρει μεγάλη διανομή εκτός Πολωνίας). Στόχος μου ήταν να κερδίσω τη συμμετοχή όλου του κοινού της πατρίδας μου - ακόμη και των ανθρώπων που πιθανόν να μην είχαν ακούσει ποτέ για την τραγωδία του Κατίν. Ωστόσο ανησυχούσα. Αν φορτώσεις μια ταινία με πλήθος ιστορικών πληροφοριών ελλοχεύει ο κίνδυνος να τη μετατρέψεις σε μάθημα Ιστορίας. Δεν ήθελα κάτι τέτοιο. Από την άλλη πλευρά η έλλειψη πληροφοριών μπορεί να αποδυναμώσει μια ταινία με τόσο δυνατό θέμα. Νομίζω πάντως ότι το βασικό ερώτημα που ήθελα να θέσω δεν αφορούσε το "τι έγινε" με ένα μεγαλόστομο κατηγορώ κατά της Σοβιετικής Ενωσης, αλλά το "πώς η πολωνική κοινωνία αντέδρασε μετά την τραγωδία". Το έγκλημα του Κατίν ακολουθήθηκε από το ψέμα του Κατίν. Και αυτό το ψέμα πέρασε στα σχολεία, στην καθημερινότητα, στον τρόπο ζωής μας».
- Πόση σημασία έχει η ιστορική μνήμη; Πόσο απαραίτητο είναι να εξηγούμε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή έστω και αν ο χρόνος έχει πλέον περάσει;
«Εξαιρετικά σημαντικό. Τα θέματα τα οποία δεν συζητιούνται ανοιχτά, που διατηρούνται στη σκιά, που κρατιούνται μυστικά και θεωρούνται ταμπού είναι τα πιο επικίνδυνα. Οταν μιλάς γι' αυτά όμως λυτρώνεσαι. Πιστεύω, για παράδειγμα, ότι για την εξομάλυνση των σχέσεων της χώρας μου με τη Ρωσία ταινίες όπως το "Katyn" είναι απαραίτητο να γυρίζονται και να προβάλλονται όχι μόνο στην Πολωνία αλλά και στη Ρωσία. Το ίδιο ισχύει και για τη σχέση της Πολωνίας με τη Γερμανία, που έγινε καλύτερη μετά την προβολή της ταινίας. Είναι σημαντικό το παρελθόν να επανέρχεται στο παρόν και να προκαλεί διάλογο».
- Υπάρχει σήμερα ιστορική μνήμη στην Πολωνία από τους νεότερους ανθρώπους;
«Δυστυχώς, όχι ιδιαίτερη. Με το πέρασμα του χρόνου η ιστορική μνήμη γίνεται όλο και λιγότερο ορατή. Τα θέματα που απασχολούν τις νεότερες γενιές είναι εντελώς διαφορετικά. Την ίδια ώρα όμως πιστεύω ότι η γνώση για την Ιστορία της πατρίδας σου είναι απαραίτητη και κρίσιμη. Οπως επίσης πιστεύω ότι η δίψα για γνώση βρίσκεται κρυμμένη μέσα σε όλους μας, έστω και αν δεν την αφήνουμε να εκφραστεί. Γι' αυτό ήθελα να δείξω στον νεότερο κόσμο πώς ήταν τότε η κατάσταση, τι συναισθήματα είχε προκαλέσει το συγκεκριμένο γεγονός και γιατί δεν πρέπει ποτέ να το ξεχάσουμε. Για μένα ο κινηματογράφος είναι ένας τρόπος φυγής προς τα εμπρός, όχι προς τα πίσω. Μπροστά βρίσκονται οι νέοι άνθρωποι. Αυτή η φυγή έχει φανεί και στις πολιτικές ταινίες μου, οι οποίες έχουν πάντοτε το στοιχείο της έκπληξης».
- Υπήρξαν αντιδράσεις από τη Ρωσία όταν ανακοινώθηκε ότι θα γυρίσετε την ταινία;
«Στη Ρωσία το θέμα του Κατίν δεν είναι ταμπού για όλους. Εχουμε πολλούς φίλους εκεί, διανοουμένους και καλλιτέχνες, οι οποίοι κατανοούν το πρόβλημά μας και συμφωνούν με την επιθυμία μας να το παρουσιάσουμε. Συμφωνούν επίσης στο ότι αυτό που έγινε στο Κατίν είναι ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην ευρωπαϊκή Ιστορία του 20ού αιώνα. Ασφαλώς υπάρχει και η σκληροπυρηνική πλευρά, που θαύμαζε και ακόμη θαυμάζει τον Στάλιν για τη δύναμή του και νιώθει συναισθηματικά απέναντί του».
- Για ποιον λόγο εκτελέστηκαν οι πολωνοί αξιωματικοί στο δάσος του Κατίν;
«Οι αξιωματικοί αυτοί ήταν οι καλύτεροι στρατιώτες της πατρίδας μου. Αληθινοί πατριώτες. Είχαν την καλύτερη εκπαίδευση και την καλύτερη μόρφωση. Στην πολιτική ζωή τους πολλοί ήταν γιατροί, δικηγόροι, καθηγητές Πανεπιστημίου και επιχειρηματίες. Ηταν η ελίτ της διανόησης που μπορούσε να εμποδίσει τα σχέδια της Σοβιετικής Ενωσης να απορροφήσει τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Ανάμεσα στα θύματα αυτής της τραγωδίας ήταν και ο πατέρας μου».
- Χρησιμοποιήσατε κομμάτια της δικής σας οικογένειας στην ταινία;
«Ναι, αν και όχι με κραυγαλέο τρόπο. Υπάρχουν ψήγματα των προσωπικών εμπειριών μου, τα οποία δεν παρουσίασα σε μια συγκεκριμένη οικογένεια αλλά σε διάφορους ήρωες που δεν είχαν απαραιτήτως σχέση ανάμεσά τους. Για παράδειγμα, η μεγάλη γυναίκα που αναμένει επί χρόνια την επιστροφή του συζύγου της είναι εμπνευσμένη από τη δική μου μητέρα που επί δεκαετίες πίστευε επί ματαίω ότι κάποτε ο πατέρας μου θα επιστρέψει. Εμπνεύστηκα επίσης από τις ιστορίες των ίδιων των αξιωματικών, τις οποίες διάβασα στα προσωπικά ημερολόγιά τους, που κάποια στιγμή βρέθηκαν».
- Πόσο εφικτό είναι για έναν σκηνοθέτη να παίρνει αποστάσεις από ένα θέμα όπως του Κατίν από τη στιγμή που έχει προσωπικά εμπλακεί μαζί του;
«Είναι εφικτό και είναι απαραίτητο. Ελπίζω να τα κατάφερα, γιατί οι αναμνήσεις μου είναι πολύ έντονες και η συναισθηματική εμπλοκή μου αναπόφευκτη. Ωστόσο ο χρόνος είναι καλός σύμμαχος σε περιπτώσεις όπως αυτή. Εχουν περάσει πολλά χρόνια από την εκτέλεση των στρατιωτών στο Κατίν ως τις μέρες μας. Ο χρόνος θεραπεύει τον πόνο».
- Πώς αντιμετωπίσατε το γεγονός ότι στη χώρα σας η ταινία υπήρξε προϊόν εκμετάλλευσης πολιτικών σκοπιμοτήτων, αφού βγήκε στις αίθουσες κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας για τις κοινοβουλευτικές εκλογές;
«Εξοργίστηκα και χάρηκα πολύ που τελικά δεν κατάφεραν να την εκμεταλλευθούν. Μάλιστα διαμαρτυρήθηκα δημοσίως και μαζί μου πολλές από τις οικογένειες των θυμάτων του Κατίν. Από την αρχή ήμουν απολύτως πεπεισμένος ότι η αυτή η ταινία δεν θα γυριζόταν για να σπείρει πολιτική διχόνοια, ούτε καν πολιτικό διάλογο. Είναι μια ταινία γυρισμένη για να τιμήσει τα θύματα ενός συγκεκριμένου, τραγικού περιστατικού».
- Θα αποκαλούσατε το «Katyn» πατριωτική ταινία;
«Εν μέρει ναι, διότι αυτή η μαζική δολοφονία διαμόρφωσε την εθνική μας ταυτότητα. Επίσης αυτό που πόνεσε πολλούς συμπατριώτες μου ήταν η αδιαφορία που εισέπραξαν από ξένα κράτη, όπως η Αγγλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες».
- Μιλώντας για την ταινία στην αρχή της συζήτησης αναφερθήκατε στην ελευθερία που είχατε να τη γυρίσετε. Πόσο γλυκιά είναι η αίσθηση της ελευθερίας;
«Η ελευθερία δημιουργεί άλλου τύπου δυσκολίες - τις δυσκολίες των επιλογών. Το δικαίωμα όμως της επιλογής είναι μέγα αγαθό. Χωρίς αυτό ο κόσμος βρίσκεται εκτός ελέγχου γιατί οι αποφάσεις του κρίνονται από τις επιθυμίες άλλων».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου