Ο Αντρέι Βάιντα στα 81 του χρόνια δεν το βάζει κάτω. Με τη νέα ταινία του, το «Κατίν», βρίσκεται και πάλι στο επίκεντρο μιας ζωηρής πολιτικής συζήτησης στην πατρίδα του, την Πολωνία. Ο μεγάλος σκηνοθέτης, που επί κομμουνισμού ήταν το κόκκινο πανί με ταινίες όπως τις «Ανθρωπος από μάρμαρο» και «Δαντόν», αλληγορίες για τα σταλινικά εγκλήματα που τον είχαν κάνει διάσημο απ' άκρη σ' άκρη της Γης, αυτή τη φορά έστησε την κάμερά του απέναντι σε μία από τις τραγικότερες και σκοτεινότερες σελίδες της πολωνικής ιστορίας.
Η αφίσα της ταινίας «Κατίν», για την οποία οι Πολωνοί έχουν κάνει ουρές Τη σφαγή από σοβιετικά στρατεύματα στο δάσος του Κατίν, αλλά και σε άλλες περιοχές κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία, 22.500 Πολωνών αξιωματικών και διανοουμένων. Οι μαζικές δολοφονίες έγιναν το 1940. Ο Κόκκινος Στρατός είχε εισβάλει στην ανατολική Πολωνία τον Σεπτέμβριο του 1939, την ίδια εποχή που από τα δυτικά εμφανίζονταν τα γερμανικά στρατεύματα, χωρίζοντας τη χώρα σε μια κόκκινη και σε μια φιλοναζιστική λωρίδα.
Ο πατέρας τού Βάιντα ήταν ένας από τούς εκτελεσμένους αξιωματικούς. Ο μικρός Βάιντα όμως, όπως και εκατομμύρια συμπατριωτών του, έζησαν μέσα στο ψέμα. Οταν οι τάφοι των Πολωνών ανακαλύφτηκαν από τους Γερμανούς το 1943 στο δάσος του Κατίν, κοντά στη ρωσική πόλη του Σμολένσκ, η Σοβιετική Ενωση αρνήθηκε ότι είχε την οποιαδήποτε ευθύνη για τα εγκλήματα. Τα φόρτωσε στους ναζί. Και η σοσιαλιστική Πολωνία, φυσικά, δέχτηκε και καλλιέργησε το μύθο που επέβαλε η μαμά Σοβιετική Ενωση.
«Η ταινία μου θέλω να φέρει στους συμπατριώτες μου εξιλέωση και ανακούφιση», λέει ο Αντρέι Βάιντα, που χτυπάει με το «Κατίν» και πάλι την πόρτα των Οσκαρ. Το 2000 είχε βραβευτεί με τιμητικό Οσκαρ για τη συνολική προσφορά του στο σινεμά «Το ψέμα αυτό μας το δίδασκαν στα σχολεία. Το ακούγαμε παντού» λέει σήμερα ο Αντρέι Βάιντα. «Ομως σιγά σιγά αρχίσαμε να σκεφτόμαστε ότι δεν μπορεί να τους σκότωσαν οι Γερμανοί, ότι έπρεπε να είναι οι Σοβιετικοί. Εάν η ταινία μου έχει κάποιον αντίκτυπο στους συμπατριώτες μου, ελπίζω να είναι παρηγοριά και εξιλέωση. Το καλύτερο φάρμακο για τα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα είναι να τα δείχνεις και να μιλάς καθαρά γι' αυτά».
Η ταινία αυτή δεν θα μπορούσε ποτέ να έχει γίνει πριν από την κατάρρευση του κομμουνισμού, αφού θα έπρεπε να μεταφέρει την επίσημη άποψη για το Κατίν. Μόλις τον Απρίλιο του 1990 ο τότε πρόεδρος της ΕΣΣΔ Μιχαήλ Γκορμπατσόφ αναγνώρισε δημόσια την ευθύνη της χώρας του. Και τώρα οι Πολωνοί κάνουν ουρές για να δουν το «Κατίν», ενώ οι αρμόδιοι φορείς το διάλεξαν ανάμεσα σε άλλες 15 ταινίες για να εκπροσωπήσει τα εθνικά τους χρώματα στα φετινά Οσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας (αν θα είναι μία από τις πέντε υποψήφιες ταινίες, θα το ξέρουμε στις 22 Ιανουαρίου που θα ανακοινωθούν όλες οι υποψηφιότητες).
Φωτογραφία αρχείου. Γερμανοί στρατιώτες, την άνοιξη του 1943, ανακαλύπτουν έναν μαζικό τάφο Πολωνών στο δάσος του Κατίν «Στους γονείς μου». Με αυτή την αφιέρωση ξεκινά η ταινία. Και με μια συγκλονιστική σκηνή. Πάνω σε μια γέφυρα πλήθη Πολωνών τρέχουν προς δύο αντίθετες κατευθύνσεις. Οι μεν για να ξεφύγουν από τις σοβιετικές στρατιές, οι δε για να γλιτώσουν από τη Βέρμαχτ. Οσο για τις τελευταίες σκηνές, είναι αφόρητες: οι Πολωνοί αξιωματικοί δολοφονούνται ένας ένας με μία σφαίρα στο δάσος του Κατίν.
Ανάμεσά τους και ο Γιακούμπ Βάιντα, λοχαγός του ιππικού. Η σύζυγός του όμως, και μαμά του σκηνοθέτη, έζησε για πολλά χρονια με την ελπίδα της επιστροφής του, όπως και χιλιάδες άλλες Πολωνές γυναίκες. Αρνιόταν να δεχτεί το θάνατό του επειδή αναγραφόταν στις λίστες των θυμάτων με λανθασμένο μικρό όνομα. Ολες αυτές τις πολύ προσωπικές ιστορίες τις αποκάλυψε τώρα ο σκηνοθέτης. Αλλωστε το βασικό πρόβλημά του ήταν ποια πρόσωπα θα έβαζε στο κέντρο της ταινίας του.
«Θα ήταν οι αξιωματικοί; Τότε θα έκανα μια πολιτική ταινία. Θα ήταν η μητέρα μου ή οι γυναίκες που περίμεναν τους αξιωματικούς; Τότε θα ήταν μια ψυχολογική ταινία. Αποφάσισα αυτά τα δύο στοιχεία να συνυπάρξουν στην ταινία, να δούμε στη μεγάλη οθόνη και το έγκλημα αλλά και το ψέμα του Κατίν».
Ο Βάιντα για το σενάριο βασίστηκε σε αυθεντικές ιστορίες. Χρησιμοποίησε ακόμα εικόνες από τα γερμανικά αρχεία, που δείχνουν την ανακάλυψη των μαζικών τάφων, αλλά και ανάλογο σοβιετικό προπαγανδιστικό υλικό. Για τη φωτογραφία εμπιστεύτηκε τον Πάβελ Εντελμαν («Πιανίστας» του Πολάνσκι) και τη μουσική την ανέθεσε στον περίφημο Πολωνό συνθέτη Κριστόφ Πεντερέτσκι.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 27/12/2007
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου